Казкі

Хто як зімуе

Генадзь Аўласенка

Моцна спіць зімой вавёрка – у яе пад снегам норка.

А ў бярлозе, у бары, смокча лапу лось стары.

 І казуля не ўтрывала, і таксама прыдрамала,

у нары, у гушчары, да вясновае пары.

 Спіць яна і бачыць сны аж да самай да вясны.

Зайцы ў вырай адляцелі, заставацца не схацелі,

бо зімою халады, недалёка да бяды.

 А яшчэ, скажу вам шчыра, і ваўкі зляцелі ў вырай,

 а за імі да пары адляцелі і зубры.

Замест іх павесяліцца прылятуць да нас лісіцы,

каб у нас зазімаваць, падзяўбаць-пачаставаць

ягадак рабіны ды яшчэ каліны.

А бабёр па верхавінках, спрытна скача па галінках.

На сасне ў яго дупло – там утульнае жытло.

Там арэхі пра запас, а запас зімой – як раз!

Усю восень працаваў – шмат арэхаў назбіраў.

І грыбы бабёр шукаў, на галінкі іх чапляў...

 так што зараз у бабра – процьма ўсякага дабра!

Ну, а вожык у бары спіць дзянёчак у нары.

 А прачнецца на змярканні – і бяжыць на паляванне.

А барсук, браткі мае, на зіму гняздзечка ўе!

Там выводзіць дзіцянятак, маладых барсучанятак.

А каб зімку перажыць – любіць шышкі церушыць.

Трушчыць адмыслова, майстра – адно слова!

Ну, а з шышак семяно - вельмі смачнае яно –

ён прыносіць дзіцяняткам, маладым барсучаняткам.

Корміць іх, засцерагае, цёмнай ноччу сагравае,

каб яны хутчэй раслі, каб здаровымі былі.

Вось мядзведзю незадача – ён па гурбах так і скача!

І баіцца, і дрыжыць – небараку цяжка жыць!

Ён не мае абароны ад сарокі ды вароны.

А сарокі кіпці точуць – спаляваць мядзведзя хочуць!

А вароны зубы шчэраць – хочуць бедным адвячэрыць!

Вось такія вось суседзі злыя ў нашага мядзведзя!

Сам жа ён грызе кару ў гэту цяжкую пару.

Можна ўбачыць па слядах – як ён бегаў па садах,

як скакаў туды-сюды, як заблытваў ён сляды,

каб у снезе дзень ляжаць ды ад страху зноў дрыжаць...

А цяпер, сябры, увага! Можа будзе ў вас заўвага?

Можа штосьці я змяніў, можа дзесьці я зманіў?

Вы ж памылкі пашукайце, дзе што трэба – памяняйце,

каб звяры не бедавалі, а як трэба зімавалі.

Пастарайцеся, сябры – дзякуй скажуць вам звяры!

Таццяна Дзям'янава

Было калісь два сына ў чалавека.
Яны ў пяшчоце бацькавай раслі
Не тое, каб зусім ужо няўмекі,
Але ні ў чым майстрамі не былі.

Гады над імі птушкамі ляцелі -
За летам - восень, зімушка, вясна…
Мальцы нябачна неяк пасталелі…
І вось аднойчы бацька ім сказаў:

-Пара і за работу, хлопцы, брацца.
Каб на жыццё чым-небудзь зарабляць.
Якою справай марыце займацца?
Ў адказ – маўчанне… Што каму абраць?

-Дык пойдзем, – кажа бацька, – з вамі ў людзі,
Пабачым, чым займаюцца яны -
Мо нешта вам з таго цікава будзе…
Сабраўся… Наўздагон - яго сыны.

Дайшлі да вёскі… У кузне старажытнай
У рукі молат сын старэўшы ўзяў…
А быў ён гэткі кемлівы і спрытны -
Любую справу хутка пераймаў.

Прыгледзеўся да працы кавалёвай
Стаў побач, павучыўся, дапамог…
-Вось, бацька, і каваль табе гатовы -
І паказаў ім зроблены нарог.

-Ты добрую абраў сабе, сын, справу.
Бо хто патрэбны людзям, той – з рублём.
Жыць працай - і карысна і цікава -
Збудуем кузню - станеш кавалём.

А меншы сын, ніяк па свайму сэрцу,
Не мог занятак добры адшукаць.
А тут глядзіць – на лузе вол пасецца
І побач з ім нікога не відаць.

-А што, калі пачаць валоў мне красці?
Не цяжка, многа мяса – я б таўсцеў…
-Крадзі, - прамовіў бацька, - як удасца,
Раз ты нічога болей не схацеў .

І сын пагнаў вала сабе дадому…
А бацька ззаду: ”Сынку, пачакай!
Мне трэба ў вёску гэтую… Знаёмы
Тут мой жыве… Мне часу трохі дай…”

Сын гоніць - і, бы ліст які, трасецца,
Са страхам азіраецца, бы воўк -
Ці не бяжыць за ім, ці не крадзецца
Той гаспадар, каму належыць вол?

На ўзлеску пачакаў вяртання бацькі,
З ім разам прывялі дамоў вала.
Зарэзалі і шкуру знялі… Ў хаце
Запахла свежанінай ад стала.

-Ну, сыне, знімем меркі і праверым,
Хто болей пасыцее ад мясца.
І бацька ўзяў шнурок і лоўка змерыў
Акружнасць шый – сваёй і малайца.

Вячэраць селі – бацька есць спакойна,
Хлапчына ж паглядае ўсё ў акно:
Шукае хто ці не? Ці не запомніў?
Ці не пільнуе побач, за сцяной?

Сабака брэша, йдзе ці едзе нехта –
Сын – за кавалак мяса – і ў куток.
Здаецца, ад сябе самога збег бы –
Дрыжыць, ажно не чуе рук і ног.

Так дзень за днём… Нарэшце, з’елі мяса -
І кажа бацька: “Ну, сынок, пара
Нам таўшчынёю шыі параўнацца…”
І ўзяў у рукі кончыкі шнура.

Памералі – зірнулі: патаўсцела
У бацькі шыя болей, чым ўдвая.
У сына ж патанчэла … нават цела
Схудзела – стаў памерам з вераб’я.

Сын дзівіцца: “Чаму так? Елі ж разам!”
“Бо ты, сыночак, з крадзенага жыў!”
“Але ж і ты… валоў’е трэскаў мяса…”
“Але пайшоў спачатку, заплаціў!

Таму і пасыцеў, як ад свайго я.
А ты згарэў, бо страх цябе душыў:
Як сядзеш есці - ён паўзе змяёю –
На шыю – скок – і гадам на душы…

Праз гэта ты, сыночак, і худзееш
І ежа на карысць не йдзе табе.
Ад крадзенага, брат, не пасыцееш!
Шукай ты лепей працу для сябе!”

— Пачакай жа, гультайка, нашлю я на цябе коз!
Паляцеў верабейка да коз:
— Козы, козы, ідзіце былінку абгрызаць, бо былінка не хоча мяне калыхаць.
Козы не паслухалі верабейкі.
— Пачакайце ж, козы, нашлю я на вас ваўкоў!
Паляцеў верабейка да ваўкоў:
— Ваўкі, ваўкі, ідзіце коз душыць, бо козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухалі і ваўкі.
— Пачакайце ж, ваўкі, нашлю я на вас стральцоў!
Паляцеў верабейка да стральцоў:
— Стральцы, стральцы, ідзіце ваўкоў біць, бо ваўкі не хочуць коз душыць, козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухалі і стральцы.
— Пачакайце ж, стральцы, нашлю я на вас вяроўкі!
Паляцеў верабейка да вяровак:
— Вяроўкі, вяроўкі, ідзіце стральцоў вязаць, бо стральцы не хочуць ваўкоў біць, ваўкі не хочуць коз душыць, козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухалі і вяроўкі.
— Пачакайце ж, вяроўкі, нашлю я на вас агонь!
Паляцеў верабейка да агню:
— Агонь, агонь, ідзі вяроўкі паліць, бо вяроўкі не хочуць стральцоў вязаць, стральцы не хочуць ваўкоў біць, ваўкі не хочуць коз душыць, козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухаў і агонь.
— Пачакай жа, агонь, нашлю я на цябе ваду!
Паляцеў верабейка да рэчкі:
— Вада, вала, ідзі агонь тушыць, бо агонь не хоча вяроўкі паліць, вяроўкі не хочуць стральцоў вязаць, стральцы не хочуць ваўкоў біць, ваўкі не хочуць коз душыць, козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухала і вада.
— Пачакай жа, вада, нашлю я на цябе валоў!
Паляцеў верабейка да валоў:
— Валы, валы, ідзіце ваду піць, бо вада не хоча агонь тушыць, агонь не хоча вяроўкі паліць, вяроўкі не хочуць стральцоў вязаць, стральцы не хочуць ваўкоў біць, ваўкі не хочуць коз душыць, козы не хочуць былінку абгрызаць, а былінка не хоча мяне калыхаць.
Не паслухалі і валы.
— Пачакайце ж, валы, нашлю я на вас доўбню!
Не паслухала і доўбня.
— Пачакай жа, доўбня, нашлю я на цябе чарвякоў!
I чарвякі не паслухалі.
— Пачакайце ж, чарвякі, нашлю я на вас курэй!
Паляцеў верабейка да курай, пачаў іх прасіць, каб бядзе дапамаглі.
— Добра, — адказалі куры, — дапаможам!
Пайшлі куры чарвякоў дзяўбці — і цяпер дзяўбуць.
Пайшлі чарвякі доўбню тачыць — і цяпер точаць.
Пайшла доўбня валоў біць — і цяпер б'е.
Пайшлі валы ваду піць — і цяпер п’юць.
Пайшла вада агонь тушыць — і цяпер тушыць.
Пайшоў агонь вяроўкі паліць — і цяпер паліць.
Пайшлі вяроўкі стральцоў вязаць — і цяпер вяжуць.
Пайшлі стральцы ваўкоў біць — і цяпер б'юць.
Пайшлі ваўкі коз душыць — і цяпер душаць.
Пайшлі козы былінку абгрызаць — і цяпер грызуць. Стала былінка верабейку калыхаць — і цяпер калыша

Вось баба і кажа дзеду:
— Вазьмі, дзеду, тапарок, паедзь у лясок, ссячы дубок, завязі на рынак, прадай і купі гарчык мукі. Спячом хлеб.
Сабраўся дзед, паехаў у лясок, пачаў секчы дубок. Выскачыў з дуба каток — залаты лабок, залатое вушка, срэбранае вушка, залатая шарсцінка, срэбраная шарсцінка, залатая лапка, срэбраная лапка.
— Дзеду, дзеду, што табе трэба?
— Ды вось, каточак, мой галубочак, паслала мяне баба ссекчы дубок, завезці на рынак, прадаць і купіць гарчык мукі на хлеб.
— Едзь, дзед, дахаты, будзе ў вас мука!
Прыехаў дзед дахаты, ажно ў яго мукі поўныя засекі.
Спякла баба хлеб, сама наелася, дзеда накарміла ды кажа яму:
— Не шкодзіла б цяпер і заціркі наварыць.
Ды солі няма. Вазьмі, дзеду, тапарок, паедзь у лясок, стукні ў дубок, ці не выскачыць каток — залаты лабок: папрасі ў яго солі.
Узяў дзед тапарок, паехаў у лясок, стук у дубок!.. Выскачыў каток — залаты лабок, залатое вушка, срэбранае вушка, залатая шарсцінка, срэбраная шарсцінка, залатая лапка, срэбраная лапка.
— Дзеду, дзеду, што табе трэба?
— Ды вось, каточак, мой галубочак: хлеб ёсць — солі няма!
— Едзь, дзед, дахаты, будзе соль!
Прыехаў дзед дахаты, ажно ў яго солі цэлая дзежка стаіць.
Наварыла баба заціркі, сама наелася, дзеда накарміла ды кажа яму:
— Не шкодзіла б цяпер і капусты паспытаць. Вастры, дзеду, тапарок, едзь у лясок, стукні ў дубок, ці не выскачыць каток — залаты лабок: папрасі ў яго капусты.
Навастрыў дзед тапарок, паехаў у лясок, стук у дубок!.. Выскачыў каток — залаты лабок, залатое вушка, срэбранае вушка, залатая шарсцінка, срэбраная шарсцінка, залатая лапка, срэбраная лапка.
— Дзеду, дзеду, што табе трэба?
— Ды вось, каточак, мой галубочак: хлеб ёсць, соль ёсць — капусты няма!
— Едзь, дзед, дахаты, будзе капуста!
Прыехаў дзед дахаты, а ў яго капусты поўная кадушка!
— Ай, як добра! Вось каб цяпер яшчэ сальца... Мы б з табою капусты наварылі, сальцам закрасілі б. Не палянуйся, дзеду: вазьмі тапарок, паедзь у лясок, стукні ў дубок, ці не выскачыць каток — залаты лабок: папрасі ў яго сальца.
Узяў дзед тапарок, паехаў у лясок, стук у дубок!.. Выскачыў каток — залаты лабок, залатое вушка, срэбранае вушка, залатая шарсцінка, срэбраная шарсцінка, залатая лапка, срэбраная лапка.
— Дзеду, дзеду, што табе трэба?
— Ды вось, каточак, мой галубочак: просіць баба яшчэ сальца да капусты.
— Добра, дзед, едзь дахаты, будзе сала.
Прыязджае дзед дахаты, а ў яго сала цэлы кубелец!
Рады дзед, рада баба. Сталі яны жыць ды пажываць, дзецям казкі казаць.
I цяпер жывуць, хлеб жуюць, капустаю з салам закусваюць.
Вось вам казка, а мне абаранкаў вязка.